فاطمه کاظمی؛ بازار: معضل گازهای شعله‌ور در ایران، یکی از بزرگ‌ترین چالش‌های اقتصادی و زیست‌محیطی کشور است. وعده‌های بی‌عمل مسئولان، مشکلات اقتصادی و تحریم‌ها، همگی دست‌به‌دست هم داده‌اند تا ایران همچنان در رتبه‌های بالای هدررفت گازهای مشعل قرار داشته باشد.
گازهای مشعل، گازهایی هستند که در فرایند استخراج نفت به‌طور غیرقابل‌اجتناب به جو سوزانده می‌شوند. در شرایطی که بسیاری از کشورهای نفت‌خیز جهان با این معضل مواجه هستند، ایران با حجم عظیم گازهای مشعل، به‌ویژه در میدان‌های نفتی خوزستان، یکی از بزرگ‌ترین کشورهای هدردهنده این منابع ارزشمند شناخته می‌شود.
گازسوزی در میدان‌های نفتی خوزستان
طبق گزارش بانک جهانی در سال ۲۰۲۳، ایران با سوزاندن حدود ۲۱ میلیارد متر مکعب گاز، پس از روسیه در رتبه دوم جهان قرار دارد که بخش عمده‌ای از این سوزاندن در میدان‌های نفتی خوزستان صورت می‌گیرد. این حجم از گازهای هدررفته نه‌تنها زیان‌های اقتصادی فراوانی به دنبال دارد، بلکه می‌تواند برای تأمین نیازهای داخلی و حتی کشورهای همسایه مورد بهره‌برداری قرار گیرد.
یکی از عوامل اصلی در تداوم سوزاندن گازهای مشعل در ایران، عدم وجود فناوری‌های مناسب برای جمع‌آوری و بهره‌برداری از این منابع است. علی‌رغم ادعاها و وعده‌های مکرر مسئولان در سال‌های گذشته بر کاهش گازهای مشعل، گزارش‌ها و آمارها حاکی از آن است که عملاً هیچ پیشرفتی در زمینه جمع‌آوری گازهای مشعل مشاهده نشده است.
وعده‌هایی که عملی نشدند
از دهه ۱۳۸۰ تاکنون، دولت‌ها و وزارتخانه‌های نفت ایران وعده‌های مختلفی برای جمع‌آوری گازهای مشعل داده‌اند. از طرح‌های بلندپروازانه برای احداث واحدهای فرآوری گرفته تا انعقاد قراردادهای بین‌المللی، همگی در حد وعده باقی مانده‌اند. برای مثال، در سال ۱۳۹۷، وزیر نفت وقت اعلام کرد که تا سال ۱۴۰۰، حجم گازهای شعله‌ور به‌طور چشمگیری کاهش خواهد یافت. اما بر اساس آمارهای موجود، ایران همچنان در صدر کشورهای هدردهنده گازهای مشعل قرار دارد.
یکی از دلایل اصلی عدم تحقق این وعده‌ها، مشکلات اقتصادی و تحریم‌های بین‌المللی است. جمع‌آوری و فرآوری گازهای مشعل نیازمند سرمایه‌گذاری هنگفت در زیرساخت‌ها و فناوری‌های پیشرفته است. اما ایران، با اقتصادی ضعیف و محدودیت‌های ناشی از تحریم‌ها، توانایی تأمین این سرمایه را ندارد. تحریم‌ها همچنین مانع ورود شرکت‌های بین‌المللی و فناوری‌های مدرن به ایران شده است.
سوزاندن گازهای مشعل علاوه بر هدررفت منابع انرژی، پیامدهای زیست‌محیطی گسترده‌ای دارد. انتشار دی‌اکسیدکربن و دیگر گازهای گلخانه‌ای ناشی از این فرایند، به تشدید تغییرات اقلیمی و آلودگی هوا دامن می‌زند از سوی دیگر، این گازها می‌توانند به‌جای سوختن، در صنایع پتروشیمی، تولید برق یا حتی صادرات مورد استفاده قرار گیرند.
سوزاندن گازهای مشعل علاوه بر هدررفت منابع انرژی، پیامدهای زیست‌محیطی گسترده‌ای دارد. انتشار دی‌اکسیدکربن و دیگر گازهای گلخانه‌ای ناشی از این فرایند، به تشدید تغییرات اقلیمی و آلودگی هوا دامن می‌زند از سوی دیگر، این گازها می‌توانند به‌جای سوختن، در صنایع پتروشیمی، تولید برق یا حتی صادرات مورد استفاده قرار گیرند.
حجم گازهای مشعل در ایران به قدری زیاد است که می‌تواند حدود ۴۰ درصد از نیاز گاز ترکیه را تأمین کند. ترکیه با جمعیتی مشابه ایران، به شدت به واردات گاز وابسته است. اگر ایران توانایی جمع‌آوری و فرآوری این گازها را داشت، می‌توانست به یک صادرکننده بزرگ گاز تبدیل شود.
ضرورت سرمایه‌گذاری در توسعه زیرساخت‌های فرسوده صنعت نفت و گاز
برای حل معضل گازهای مشعل، ایران نیازمند اتخاذ اقدامات ساختاری و بنیادین است. یکی از الزامات اساسی، سرمایه‌گذاری گسترده در توسعه زیرساخت‌های فرسوده صنعت نفت و گاز است. تأسیسات جمع‌آوری گاز و شبکه‌های لوله‌کشی در مناطق نفت‌خیز کشور باید بازسازی شوند تا انتقال این گازها به دیگر بخش‌های کشور امکان‌پذیر گردد. از سوی دیگر، بهره‌گیری از فناوری‌های نوین در فرآیند استخراج و بهره‌برداری از گاز می‌تواند به کاهش هدررفت این منابع کمک کند.
با وجود محدودیت‌های اقتصادی و تحریم‌ها، ایران می‌تواند با اصلاح قوانین و مقررات، زمینه جذب سرمایه‌گذاری خارجی در این بخش را فراهم کند. انعقاد قراردادهای بلندمدت با شرکت‌های آسیایی و استفاده از ظرفیت کشورهای همسو می‌تواند بخش بزرگی از مشکلات مالی و فناوری را حل کند
با وجود محدودیت‌های اقتصادی و تحریم‌ها، ایران می‌تواند با اصلاح قوانین و مقررات، زمینه جذب سرمایه‌گذاری خارجی در این بخش را فراهم کند. انعقاد قراردادهای بلندمدت با شرکت‌های آسیایی و استفاده از ظرفیت کشورهای همسو می‌تواند بخش بزرگی از مشکلات مالی و فناوری را حل کند.
در کنار جذب سرمایه‌گذاری خارجی، حمایت از شرکت‌های دانش‌بنیان داخلی و توسعه فناوری‌های بومی در صنعت نفت و گاز می‌تواند راهکاری پایدار برای حل این بحران باشد. با توجه به تقاضای بالای گاز در کشورهای همسایه، ایران می‌تواند با ایجاد همکاری‌های منطقه‌ای و صادرات گازهای مشعل، این منابع را به‌صورت اقتصادی به بهره‌برداری برساند و از آن‌ها به‌عنوان یک منبع جدید درآمد استفاده کند.
